فوردو: دژ هسته‌ای ایران در دل کوهستان
به گزارش ترفندستان به نقل از وب سایت xataka.com
.
نویسنده: میگل خورخه (Miguel Jorge)
مقدمه: عملیاتی با اهداف بزرگ
هفته گذشته، عملیات نظامی اسرائیل با نام «شیر رو به رشد» (Am Kalavi) علیه ایران، نه تنها یک حمله نظامی ساده، بلکه نقطه عطفی در تقابل دو کشور بود. این عملیات دو هدف اصلی را دنبال می‌کرد: نخست، تحریک مردم ایران برای قیام علیه رژیم حاکم و دوم، تخریب برنامه هسته‌ای ایران. در این میان، یک نام بیش از همه برجسته بود: فوردو، تأسیساتی که به نمادی از مقاومت، جاه‌طلبی و نگرانی متقابل در مناقشه هسته‌ای تبدیل شده است.
فوردو: قلعه‌ای زیر کوهستان
در قلب نگرانی‌های استراتژیک اسرائیل، تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم فوردو قرار دارد که در عمق نیم‌کیلومتری زیر کوهی صخره‌ای در نزدیکی شهر مقدس قم ساخته شده است. این پناهگاه زیرزمینی، محافظت‌شده با لایه‌های بتنی تقویت‌شده و حلقه‌ای از دفاع‌های هوایی، نه تنها نمادی از عزم ایران برای حفظ برنامه هسته‌ای خود است، بلکه چالشی بزرگ برای هرگونه تلاش برای تخریب آن از طریق حملات هوایی به شمار می‌رود.
برای استراتژیست‌های اسرائیلی، فوردو نه‌تنها یک دژ نفوذناپذیر زمین‌شناختی است، بلکه نقطه‌ای بالقوه برای «گسست هسته‌ای» (Nuclear Breakout) محسوب می‌شود؛ یعنی لحظه‌ای که ایران بتواند اورانیوم غنی‌شده خود را به ماده‌ای مناسب برای ساخت تسلیحات هسته‌ای تبدیل کند.
دو رویکرد، دو تهدید
اسرائیل در گذشته موفق به وارد کردن خسارات قابل‌توجهی به تأسیسات نطنز، دیگر مرکز غنی‌سازی ایران، شده است. این حملات، که احتمالاً زیرساخت‌های الکتریکی و سانتریفیوژهای نطنز را از کار انداخته‌اند، به دلیل عمق کمتر و آسیب‌پذیری بیشتر این تأسیسات امکان‌پذیر بود. اما فوردو، با طراحی مقاوم‌تر و موقعیت عمیق‌تر، همچنان فعال باقی مانده و در برابر حملات متعارف مقاومت نشان داده است.
بر اساس گزارش‌های مؤسسه علم و امنیت بین‌المللی (ISIS)، فوردو در حال حاضر 408 کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا در اختیار دارد و قادر است در عرض دو تا سه روز، 25 کیلوگرم اورانیوم مناسب برای تسلیحات هسته‌ای تولید کند؛ مقداری که برای ساخت تا نه بمب هسته‌ای در سه هفته کافی است.
چالش بمب‌های ضدپناهگاه
برخلاف نطنز، که برای غنی‌سازی در مقیاس بزرگ طراحی شده، فوردو با هدف تداوم برنامه هسته‌ای حتی پس از حملات احتمالی ساخته شده است. این تأسیسات، با عمق بسیار زیاد خود، حتی در برابر قوی‌ترین بمب‌های ضدپناهگاه ایالات متحده، مانند Massive Ordnance Penetrator، مقاوم است و تخریب کامل آن تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسد.
ریشه‌های مخفی و پیامدها
به گزارش فایننشال تایمز، فوردو در ابتدا به‌صورت مخفیانه ساخته شد و در سال 2009 توسط اطلاعات ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه افشا گردید. این افشاگری، که حتی واکنش‌های انتقادی از سوی روسیه و چین را به دنبال داشت، به تحریم‌های شدیدتر علیه ایران منجر شد. در نهایت، فوردو در توافق هسته‌ای 2015 (برجام) گنجانده شد و ایران پذیرفت که این تأسیسات را به یک مرکز تحقیقاتی تبدیل کند، تعداد سانتریفیوژها را کاهش دهد و غنی‌سازی را متوقف کند. اما خروج ایالات متحده از برجام در سال 2018 و خرابکاری منتسب به اسرائیل در نطنز در سال 2021، بار دیگر فوردو را به کانون برنامه غنی‌سازی ایران با غنای 60 درصد تبدیل کرد.
خطر گسست هسته‌ای
نگرانی اصلی کنونی، نه‌تنها وجود فوردو، بلکه احتمال تبدیل شدن آن به محور نقض عمدی پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) است. در چنین سناریویی، ایران ممکن است تعهدات خود به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را کنار بگذارد و با شتاب به سمت تولید تسلیحات هسته‌ای حرکت کند.
این نگرانی با توسعه یک مجموعه جدید و پیشرفته‌تر در کوه کوهِ کلنگ گاز لا (معروف به Pickaxe) در جنوب نطنز تشدید شده است. این تأسیسات جدید، با ورودی‌های متعدد و فضای زیرزمینی گسترده‌تر، حتی از فوردو نیز مقاوم‌تر است و بازرسی‌های آژانس از آن تاکنون با ممانعت ایران روبه‌رو شده است. این موضوع، گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال پنهان‌سازی مواد شکافت‌پذیر یا حتی ساخت مخفیانه بمب هسته‌ای را تقویت کرده است.
سابقه تاریخی
فوردو تنها پایگاه نظامی زیرزمینی در جهان است که تاکنون مورد حمله مستقیم قرار گرفته است؛ اقدامی که نشان‌دهنده ریسک‌های بالای اسرائیل در هدف قرار دادن چنین تأسیسات حساسی است. اگرچه گزارش‌های اطلاعاتی ایالات متحده نشان نمی‌دهد که ایران از سال 2003 برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را به‌طور رسمی از سر گرفته باشد، اما زیرساخت‌های فنی، ذخیره اورانیوم و موقعیت استراتژیک تأسیساتی مانند فوردو و Pickaxe نشان می‌دهد که ایران در صورت تصمیم به ساخت تسلیحات هسته‌ای، از نظر مادی کاملاً آماده است.
حملات اسرائیل نه‌تنها با هدف جلوگیری از پیشرفت هسته‌ای ایران انجام می‌شود، بلکه پیامی بازدارنده برای جلوگیری از رسیدن ایران به «نقطه گسست» است. با این حال، هرگونه تشدید تنش می‌تواند ایالات متحده را به این درگیری بکشاند و نقشه اتحادها و تنش‌ها در منطقه‌ای که پیش‌تر نیز مملو از رقابت‌های هسته‌ای است، بازطراحی کند.
معمای کوهستان
فوردو بیش از یک تأسیسات هسته‌ای است؛ این مکان نمادی از مقاومت، جاه‌طلبی، سوءظن و ترس متقابل است. عمق زمین‌شناختی آن، استعاره‌ای از پیچیدگی و ریشه‌دار بودن معضل هسته‌ای در خاورمیانه است: ترکیبی از چالش‌های فنی، تاکتیکی و دیپلماتیک که حتی قوی‌ترین بمب‌ها نیز نمی‌توانند به‌تنهایی آن را حل کنند.
پاسخ با نقل قول
